نشانه از دید سوسور

این مطلب برداشتی از صفحه ۲۳، کتاب نشانه شناسی کاربردی، ترجمه دکتر فرزان سجودی است.

نشانه همیشه دو رو دارد. دال بدون مدلول، یا به عبارتی دالی که به هیچ مفهومی دلالت نکند، صدایی گنگ بیش نیست و مدلولی که هیچ صورتی (دالی) برای دلالت بر آن وجود نداشته باشد امکان ندارد، قابل دریافت و شناخت نیست. سوسور تاکید کرده است که صدا و اندیشه (یا دال و مدلول) درست مانند دو روی یک برگ کاغذ از هم جدایی ناپذیرند. این دو سوی نشانه به واسطه یک «پیوند متداعی» ارتباط تنگاتنگ ذهنی دارند، «هر یک آن دیگری را راه می اندازد»

از دید سوسور این دو وجه نشانه وابستگی متقابل به یکدیگر دارند و هیچ یک مقدم بر دیگری نیستند. نشانه محال است که از لفظ بدون معنی یا معنی بدون لفظ تشکیل شده باشد.

غزل حافظ: عرصه تقابل دو گفتمان

این متن برگرفته از متن سخنرانی دکتر فرزان سجودی در مراسم یادروز حافظ در شیراز  است.

گفتمان حوزه ای که مجموعه ای از نشانه ها در آن به صورت شبکه ای در می آیند و معنایشان در آنجا تثبیت می شود.

معنای نشانه های درون یک گفتمان حول یک نقطه ی مرکزی به طور جزیی تثبیت می شود. نقطه مرکزی، نشانه برجسته و ممتازی است که نشانه های دیگر در سایه آن نظم پیدا می کنند و به هم پیوند می خورند.

تثبیت معنای یک نشانه در درون یک گفتمان از طریق طرد دیگر معانی احتمالی آن نشانه صورت می گیرد. از این رو، یک گفتمان باعث تقلیل معانی احتمالی می شود. گفتمان تلاش می کند تااز لغزش معنایی نشانه ها جلوگیری کند و آنها را در یک نظام معنایی یک دست دام بیندازد.

چون گفتمان ها همیشه در تقابل با حوزه خارج از خود قرار دارند همیشه این احتمال وجود دارد که شیوه تثبیت معنای نشانه ها در یک گفتمان توسط شیوه های دیگر تثبیت معنا در گفتمان های دیگر به چالش در بیاید.

دال های شناور نشانه هایی هستند که گفتمان های مختلف چالش می کنند تا به آنها به شیوه خاص خودشان معنا ببخشند.

متن کامل این سخنرانی را اینجا می توانید بخوانید...

نشانه ها و حقیقت

این مطلب برداشتی از صفحه ۲۷ کتاب روش تحلیل رسانه ها نوشته آرتور آسابرگر است که پرویز اجلالی آنرا به زیبایی و روانی بسیار ترجمه کرده است.

امبرتو اکو می گوید از نشانه ها هم می توان برای گفتن حقیقت استفاده کرد و هم برای دروغ گفتن. در نظریه نشانه شناسی می نویسد: نشانه شناسی با آنچه می تواند نشانه تلقی شود سر و کار دارد. نشانه هر چیزی است که بتوان آن را به عنوان جانشین چیز دیگری به کار برد. این چیز دیگر لازم نیست موقعی که نشانه ای را به جای آن می گذاریم الزاما وجود داشته و در جایی قرار گرفته باشد. بنابراین اصولا نشانه شناسی علم مطالعه همه چیزهایی است که می توان برای دروغ گفتن به کار برد. اگر از چیزی نتوان برای دروغ گفتن استفاده کرد، از آن نمی توان برای گفتن حقیقت هم استفاده کرد. در واقع برای گفتن هیچ چیز نمی توان آن را بکار برد. به نظر من تعریف نشانه شناسی بر مبنای نظریه دروغ گفتن را می توان برنامه ای کاملا جامع برای علمی به نام نشانه شناسی عمومی به شمار آورد.

بعضی راههایی را که به کمک آنها می توانیم دروغ بگوییم یا مودبانه تر بگویم دیگران را با نشانه ها گمراه می کنیم نام ببرم:

کلاه گیس: شخص کچل یا دارای مویی به رنگ دیگر

کفش پاشنه بلند: کوتاه قدها را بلند قد می کند

موی رنگ کرده: بلوندهایی که در واقع خرمایی اند و نظایر اینها

تمارض: تظاهر می کند به این که مریض است

خالی بندی: دروغ هایی که به مردم ضرری نمی رساند...

نشانه شناسی شرلوک هلمز

این مطلب برداشتی از صفحه ۲۵ کتاب «روش های تحلیل رسانه ها» نوشته آرتور آسابرگر با ترجمه زیبا و روان پرویز اجلالی است.

در داستانهای شرلوک هلمز همیشه وضعیتی پیش می آید که همه را گیج می کند. اما هلمز بالاخره راه حل آن را پیدا می کند.

او این کار را با خواندن نشانه هایی که دیگران پیش پا افتاده و بی اهمیت می شمارند انجام می دهد. در داستان «جواهر آبی»، واتسن، هلمز را در حال وارسی کردن کلاهی که پلیسی برایش آورده مشاهده می کند. واتسن کلاه را اینگونه توصیف می کند: کهنه، با آستری رنگ و رو رفته، شکافته شده، پر از گرد و خاک و دارای چند لکه. هلمز از واتسن می پرسد که از این کلاه چه چیزهایی راجع به صاحبش می توان استنباط کرد؟ واتسن پس از وارسی کلاه می گوید: هیچ چیز.

در این هنگام هلمز مفصلا توضیح می دهد که صاحب کلاه دارای چه خصوصیاتی است، مثلا بسیار روشنفکر است. یک باره بخت از او برگشته، زنش دیگر دوستش ندارد، بیشتر خانه نشین است و احتمالا در خانه اش از گاز خبری نیست. واتسن تعجب می کند: «حتما شوخی می کنی، هلمز؟» در این هنگام هلمز نشان می دهد که چگونه به این نتایج رسیده است. وی کلاه را وارسی کرده به بعضی چیزها توجه نشان داده (دال ها) و از آنجا شروع به پیشروی کرده است (مدلول های پنهان را تشریح کرده است).

دال: اندازه کلاه (بزرگی مغز) مدلول: صاحب کلاه روشنفکر است.

دال: کیفیت کلاه خوب است اما سه سال از عمر آن گذشته مدلول: مرد کلاه تازه ای ندارد، بخت از او برگشته و وضعیت خوبی ندارد.

دال: هفته هاست که کلاه تمیز نشده است  مدلول: همسر مرد دیگر دوستش ندارد

دال: گرد و خاک روی کلاه، گرد و خاک قهوه ای رنگ خانه است  مدلول: مرد کمتر از خانه بیرون می رود.

دال: لکه های شمع آب شده بر کلاه دیده می شود.  مدلول: خانه گاز ندارد.

معانی در نشانه ها و متون (که می توان آنها را مجموعه ای از نشانه ها دانست)همیشه نمایان نیستند بلکه باید آنها را جست و جو کرد.

تعریفی از جاناتان کالر در باره نشانه

این مطلب از صفحه 19، کتاب روش های تحلیل رسانه ها، نوشته آرتور آسابرگر با ترجمه  پرویز اجلالی انتخاب شده است.

جاناتان کالر: «این نظر که زبان شناسی به کار مطالعه سایر پدیده های فرهنگی می آید بر دو برداشت استوار است: نخست این که پدیده های اجتماعی و فرهنگی صرفا اشیا با رویدادهای مادی نیستند بلکه اشیا رویدادهایی معنادار هستند و نتیجتا می توان آنها را نشانه یا علامت به حساب آورد و دوم اینکه این پدیده ها قائم به ذات نیستند بلکه با شبکه ای از روابط تعریف می شوند.»

فردینان دو سوسور، یکی از بنیانگزاران نشانه شناسی

این مطلب از صفحه 20، کتاب روش های تحلیل رسانه ها، نوشته آرتور آسابرگر با ترجمه  پرویز اجلالی انتخاب شده است.

سوسور می گوید: «زبان نظامی است از نشانه ها که بیانگر اندیشه هاست و از همین رو با نظام نوشتاری، الفبای ناشنوایان، مناسک نمادین، اشکال و قواعد آداب و معاشرت، علائم نظامی و غیره قابل مقایسه است. اما از همه این نظام ها مهمتر است. م یتوان علمی را تصور کرد که زندگی نشانه ها را درون جامعه مطالعه می کند. چنین علمی بخشی از روان شناسی اجتماعی و در نتیجه روان شناسی عمومی خواهد بود. من آن را نشانه شناسی می خوانم. (سمیولوژی از semeion یونانی به معنای «نشانه»). نشانه شناسی به ما می گوید که نشانه ها از چه تشکیل شده اند و چه قوانینی بر آنها حاکم است.»

این داعیه آغازین نشانه شناسی است. داعیه ای که راه را بر مطالعه رسانه ها می گشاید، زیرا حالا دیگر نه تنها مناسک نمادین و علائم نظامی بلکه آگهی های تجارتی، سریال های کمدی (Situation Comedy)  و سریال های احساساتی (Soap Opera) و تقریبا هر چیز دیگری را می توان به عنوان «نظام های نشانه های» مطالعه کرد.

هماهنگی (هارمونی ) رنگ در وب

مبحث کاربرد رنگ در طراحی وب بسیار گسترده است که در این مجال نمی گنجد . بحث هایی هم چون رنگ های عملی در وب ، رنگ های مطمئن در مرورگر ، تصحیح گاما جز این مقوله به شمار می رود که تنها در این پست به بررسی هارمونی رنگ ها در طراحی وب بسنده می کنیم .

همان طور که می دانید رنگ ها بر روی وب نه تنها به منظور جالب تر کردن بیشتر سایت ها استفاده می شود بلکه برای تحریک کردن ، سرگرم کردن و یا حتی بر انگیختن احساسات کاربر به کار می روند . جدای از آن عوامل دیگری نیز وجود دارند که بر قابلیت استفاده از رنگ ها برروی وب تاثیر می گذارند . برای مثال ، یک برداشت نادرست از اهمیت فرهنگی بعضی از رنگ ها ی خاص ممکن است تاثیری منفی در کاربر داشته باشد و یا برعکس .«ادامه...»

تصاویر و استعاره های صفحات اول وب

صفحه اول در www این فرصت را در اختیار افراد قرار می‌دهد تا خود و شخصیت خویش را به دنیا معرفی کنند.

بسیاری از این نوع شرح و توصیف‌ها بر پایه مدل‌های تثبیت شده در قالب‌های چاپی مانند CV  (رزومه)، درج در کتاب سال و یا نامه به دوست مکاتبه‌ای استوار شده اند.

یک مدل مناسب مورد استفاده نویسندگان صفحه اول جهت معرفی خود "خانه" است.مقاله زیر نمونه‌هایی را بررسی می‌کند که در آنها استعاره" خانه" و "دکوراسیون" آن برای معرفی و توصیف فرد در اینترنت بکار گرفته شده اند.

خانه ، مکانی است که ما در آن زندگی می‌کنیم؛ جایی که روز را در آنجا آغاز می‌کنیم وهمین امر به عنوان استعاره‌ای مبنا در اینترنت بکار رفته است چرا که نقطه شروع در وب–سایت است اگرچه هر وب سایتی صفحات زیادی را دربرمی‌گیرد اما اولین صفحه را عموما تحت عنوان homepage مطرح شده است.

چنانچه راه خود را گم کرده و یا در حین وب- گردی و بررسی صفحات یک سایت دچار سردرگمی شویم آنگاه می‌توان با ایمنی و بدون هراس به خانه بازگشت و از نو شروع کرد. «ادامه...»

بازنمائی مفهوم " خیانت " در فیلم زن زیادی

خوانش فیلم زن زیادی با تکیه بر نظریه ارادی و ساختارگرایی:

در این خوانش سعی شده بازنمایی مفهوم خیانت در فیلم زن زیادی با بهره گیری از نظریه ارادی و ساختارگرایی  بررسی شود. روش به کار رفته در این بررسی روش نشانه شناسی است. در ابتدا دو نظریه مورد استفاده در تحلیل،  روش تحلیل فیلم و خلاصه ای از فیلم توضیح داده می شود و سپس به نشانه شناسی فیلم می پردازم و در آخر نیز نتیجه گیری کلی از نشانه شناسی فیلم با تاکید بر مفهوم خیانت ارائه می نمایم.

نظریه ارادی معتقد است: در پشت هرنوع بازنمایی رسانه ای نیت و ارده ای وجود دارد و این نیت و هدف است که بر این بازنمایی تاثیر می گذارد و بازنمایی، نیت و اراده پنهان درپشت بازنمایی را به نمایش می گذارد.در واقع به نیت و ذهنیت فرد در فهم امر عینی و خارجی تاکید می کند. هر فردی( تولیدکننده اثر) در زمان خلق یک متن، با تکیه بر دانش خود از جهان، روابط و ذهنیتی که دارد جهانی را تصویر میکند و فهم برای او اینگونه حاصل می شود. واقعیت از این دید مفرد نیست و مطابق با عینیت در جهان خارج نیست در حقیقت این نگاه فرد است که خواست خود را بر زبان فهم تحمیل می کند.

 اما طبق نظریه ساختارگرایی استوارت هال ،بازنمایی تنها بهره گرفتن از واقعیت نیست بلکه این بازنمایی را باید درون یک ساختار فهم کرد.اینکه بازنمایی در چه شرایط اجتماعی، در چه زمینه فرهنگی و چه شرایط ایدئولوژیک و...صورت می گیرد.(عاملی  ،1386) «ادامه...»

نشانه شناسی از زبان دکتر فرزان سجودی

گفت و گو با دکتر فرزان سجودی

زبان شناس در قلمرو نشانه شناسی

دکتر فرزان سجودی در سال 1340 متولد شده است. او دوره کارشناسی را در رشته ادبیات انگلیسی و دوره های کارشناسی ارشد و دکترای خود را در رشته زبان شناسی در دانشگاه علامه طباطبایی به پایان رسانده و فارغ التحصیل نخستین دوره دکترای این دانشگاه است. او هم اکنون عضو هیأت علمی دانشگاه هنر و از جمله معدود زبان شناسانی است که در حوزه نشانه شناسی تخصص دارد. مجموعه وسیعی از تألیف و ترجمه ها و نیز ده ها مقاله ارائه شده ایشان در داخل و خارج از کشور مؤید این ادعاست.

مطلبی که حاصل گفت و گوی «آینده نو» با دکتر فرزان سجودی در مورخ پنج شنبه 30 آذر ماه 1385 در باره زبان شناسی و نشانه شناسی صورت گرفته،  شامل بسیاری از مفاهیم و نشانه هایی است که مطالعه آن خالی از لطف نیست.

دکتر سجودی در بخشی از این گفت و گو اینگونه می گوید: «... نشانه شناسی متونی را مطالعه می کند که از این نشانه ها درست می شود و قرار است دائما ایجاد ارتباط کند و چیزی را، پیامی را و حسی را به دیگری نشان دهد یا منتقل کند. چقدر دراین کار موفق است یا درست تر بگویم این نشانه ها چطور این کارها را انجام می دهند؟...» «ادامه»...